Hamburg: compromis over nieuwe kieswet bereikt - referendum wellicht overbodig

In de strijd voor een nieuwe kieswetgeving in de Duitse deelstaat Hamburg hebben de partijen en Mehr Demokratie op de valreep een compromis bereikt. Op een enkele toegeving na zal het Hamburgse parlement het volledige wetsontwerp van Mehr Demokratie omzetten, waardoor een referendum op 27 september overbodig wordt. 

De toegeving betreft de belangrijke Landesliste (de 'deelstaatlijst', die bepalend is voor het aantal verkozenen waarop een partij recht heeft). Voor deze lijst wordt de lijststem niet volledig afgeschaft, maar zullen de kiezers zelf mogen beslissen of ze hun stemmen aan kandidaten of aan partijen geven. Voor de Bezirksliste (de 'districtlijst', waarop locale kandidaten verkozen worden) vervalt de lijststem wel. Het wetsontwerp van Mehr Demokratie voorzag de volledige afschaffing van de lijststem. 

De nieuwe wet zal grondwettelijk worden verankerd, zodat ze achteraf alleen met een tweederdemeerderheid te wijzigen is. Bovendien kunnen de burgers in dat geval een correctief referendum afdwingen, zodat de bevolking het laatste woord heeft over de voorgestelde wijzigingen. 

Het compromis, overigens gebaseerd op de kieswetgeving in Bremen, kwam onder grote tijdsdruk tot stand, aangezien de termijn om een referendum aan te vragen op 13 juni verstrijkt. Mehr Demokratie heeft laten weten dat het voor alle zekerheid het referendum zal aanvragen.

Het is al de tweede keer in korte tijd dat een deelstaatparlement een ontwerp van volkswetgeving van Mehr Demokratie overneemt alvorens het tot een referendum komt. In april versoepelde Thüringen de wetgeving voor gemeentelijke referenda. Ook toen ging een korte maar verbeten strijd met vooral de CDU vooraf.

Meer weten?

- de voorgeschiedenis,

- berichtgeving in Die Welt, Taz, Hamburger Abendblatt,
- commentaren in Die Welt, Hamburger Abendblatt.

Hamburg - actieplatform wijst compromisvoorstel af. Weg naar referendum ligt open.

Het Hamburgse actieplatform Faires Wahlrecht, dat voldoende handtekeningen verzamelde om in september een bindend referendum over een kieswethervorming af te dwingen, heeft het op de valreep voorgestelde compromisvoorstel van de partijen (voornamelijk CDU-SPD) afgewezen.

Over het compromisvoorstel zijn intussen meer details bekend. Geïnteresseerden vinden ze hier.

De weg naar het referendum op 27 september ligt nu open. Alleen door het wetsvoorstel Faires Wahlrecht integraal over te nemen kan het Hamburgse parlement, de Bürgerschaft, een referendum nog voorkomen.

Grootse campagne voor het nationale referendum in Duitsland

Mehr Demokratie en Omnibus für direkte Demokratie voeren in 2009 campagne voor de invoering van het bindend referendum op nationaal niveau ('bundesweiter Volksentscheid'), het enige bestuursniveau in Duitsland waar het bindend referendum op volksinitiatief nog niet bestaat.

Hier een kort overzicht van de drie belangrijkste acties, gevolgd door wat achtergronden bij de timing en symboliek van de campagne.

1) Handtekeningenactie 'Het referendum in de grondwet'

Onder de slogan 'Volksentscheid ins Grundgesetz' worden nog tot het najaar handtekeningen ingezameld. Bij de start van de coalitiegesprekken na de parlementsverkiezingen van 27 september 2009 zullen deze handtekeningen aan het nieuw samengestelde parlement overhandigd worden.

Tot nu toe tekenden al meer dan 7 000 mensen. Tijdens de vierdaagse 'Kirchentag', het tweejaarlijkse oecumenische feest van de Lutherse kerk (van 20-24 mei in Bremen) willen we onder de goed 100 000 deelnemers 3 000 handtekeningen verzamelen. Als we daar tegen zaterdagavond in slagen wordt het nationaal referendum mee opgenomen (én gecommuniceerd) als een officieel standpunt van de Kirchentag.


Update 24 mei : de Kirchentag-resolutie is aangenomen. Bijna 4500 deelnemers ondertekenden de tekst, die de invoering van het bindend referendum op federaal niveau eist. Daaronder ook minister van buitenlandse zaken Steinmeier en SPD-voorzitter Müntefering.

2) Referendum in Vaterstetten: 'De Galliërs zijn terug!'

In de Beierse gemeente Vaterstetten (22 276 inwoners) vindt op 7 juni parallel met de EU-verkiezingen een referendum plaats over de invoering van het nationale referendum. Mehr Demokratie organiseert de consultatieve volksraadpleging samen met het gemeentebestuur (CSU).

Deze symbolische actie moet een signaal zijn : Vaterstetten stemt op 7 juni plaatsvervangend voor alle Duitsers. In 2004 haalde een soortgelijk referendum over de EU-grondwet in het dorp Strempt (IJfel) de nationale media. De actie heette toen 'Het Gallische dorp'.

Website: http://vaterstetten-stimmt-ab.de

3) Kieskringactie: 'Ich stimme für deutschlandweite Volksentscheide!'

Dit is het koninginnenstuk van de campagne. Mehr Demokratie wil van het nationale referendum een centraal punt van de verkiezingscampagne voor de parlementsverkiezingen (29 september) maken.

In alle 299 kiesdistricten vraagt Mehr Demokratie aan alle lijsttrekkers van de vijf grote partijen om (mét argumenten) stelling in te nemen voor of tegen de invoering van het nationale referendum. Deze standpunten worden vervolgens via een folder in het kiesdistrict verspreid (tenminste, als er voldoende geld is : 300 euro volstaan om in een kiesdistrict 5000 folders te verdelen). Als kandidaten niet meewerken wordt de stelling van hun partij achter hun naam gezet. (Hier zie je hoe zo'n folder er ongeveer zal uitzien)

Deze actie is nog in de eerste fase. Voorlopig hebben in nog maar één kiesdistrict alle vijf de kandidaten geantwoord. Vooral de CDU-kandidaten laten op zich wachten (de CDU/CSU is als enige partij expliciet tegen het nationaal referendum).

Op de campagnewebsite kun je per kiesdistrict en per kandidaat (1500 in totaal) de antwoorden bekijken. CDU-parlementslid Cajus Julius Caesar, bijvoorbeeld, is tegen referenda.

Met deze actie wil Mehr Demokratie het referendum op de politieke agenda plaatsen. De campagne zal ook na de verkiezingen als drukkingsmiddel dienen om de kandidaten aan hun engagement te herinneren.


Behalve deze drie kernacties vinden het hele jaar door talrijke demonstraties, debatten en kleinere acties plaats (klik hier voor een overzicht). Ook de succesvolle briefkaartenactie (gericht aan verkozenen) wordt in 2009 voortgezet.


Waarom 2009? Over de Duitse Grondwet en 'het Duitse artikel 33'

Niet toevallig werd 2009 voor deze actie uitgekozen. Dit jaar bestaat de Bondsrepubliek 60 jaar en op 23 mei vindt naar aanleiding van '60 jaar grondwet' een groot volksfeest in Berlijn plaats. (Mehr Demokratie zal natuurlijk ook aanwezig zijn: met een zeven meter hoge opblaasbare grondwet voor Brandenburger Tor).

Nu is de Duitse grondwet in eigen land een omstreden document. Ze werd in 1949 onder strikte controle van de Amerikanen uitgewerkt en als 'voorlopige grondwet' ingevoerd (vandaar overigens de benaming Grundgesetz in plaats van het gebruikelijke Duitse woord Verfassung). Zolang Duitsland niet herenigd was, was een definitieve grondwet ongewenst, zo heette het toen. Dat voorlopige karakter was ook de officiële reden waarom deze 'grondwet' niet in een referendum aan het volk werd voorgelegd.

Na de Duitse hereniging in 1990 beslisten de Duitse politici om geen nieuwe grondwet uit te werken en om de bestaande 'voorlopige' grondwet te behouden (opnieuw zonder referendum). Hun belangrijkste argument was: 'De grondwet heeft bewezen een goed instrument te zijn'. Dat dit veel Duitsers hoog zit, heb ik de laatste vijf jaar tijdens debatten en discussies geregeld mogen merken: 'Wir haben keine Verfassung, wir haben nur ein Grundgesetz', is een vaak gehoorde inleiding op een sneer naar politici of partijen. Onderverstaan: wij burgers hebben ons nooit over die (ons na de oorlog opgelegde) grondwet mogen uitspreken.

Omstreden is ook het artikel 20 van datzelfde Grundgesetz : 'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus. Sie wird vom Volke in Wahlen und Abstimmungen (...) ausgeübt.' (Alle macht gaat van het volk uit. Ze wordt door het volk via verkiezingen en stemmingen (...) uitgeoefend.) Op die 'Abstimmungen', referenda dus, wachten de Duitsers nu al zestig jaar.

Hamburg - vuile truken tegen referendum in de maak

De taz-online brengt vandaag meer details over de manier waarop de Hamburgse partijen het referendum over een nieuw kiesrecht willen saboteren. neen, Dat woord lijkt niet overdreven. (*)

Als Mehr Demokratie het 'compromisvoorstel' van de partijen (cumuleren en panacheren enkel invoeren voor de locale lijsten, niet voor de deelstaatlijsten) niet aanvaardt, zou het Hamburgs parlement het wetsvoorstel van Mehr Demokratie zelf goedkeuren, om het na de verkiezingen meteen weer te wijzigen.

Op die manier zouden de partijen twee vliegen in één klap slaan: ze ontlopen zowel het bindend referendum op 27 september als de onlangs in de Hamburgse grondwet ingeschreven bescherming van volkswetgeving: als 30 000 burgers zich tegen de wijziging van een per referendum ingevoerde wet verzetten, krijgt de bevolking het laatste woord. Een gewone wet kan via de normale parlementaire weg gewijzigd worden.

Nog volgens het taz-artikel noemde een SPD-fractielid dit plan 'alleen maar theoretisch mogelijk', terwijl een CDU-verkozene het onomwonden bevestigde.

Woensdagavond bespreken alle betrokken partijen het 'compromisvoorstel' op een gezamenlijke bijeenkomst.


(*) Over het 'compromisvoorstel', blijkbaar onder impuls van de CDU en gesteund door de SPD, schreef ik vorige week al dit berichtje. Voor de algemene achtergrond van het verhaal, klik hier. Voor de actuele stand van zaken op de webstek van het initiatief Faires Wahlrecht, klik hier.

Hamburg - partijen in paniek over kiesrechtreferendum?

Hervormen de Hamburgers op 27 september 2009 zelf hun kieswetgeving? De enige mogelijkheid om een met de parlementsverkiezingen samenvallend referendum over de afschaffing van de lijststem en de invoering van cumuleren en panacheren (*) in de deelstaat Hamburg te voorkomen, is dat de actiegroepering Faires Wahlrecht zelf van de volksraadpleging afziet. Precies daarop lijken de Hamburgse politici nu aan te sturen. (Klik hier voor meer informatie over het referendum).

Vandaag bericht Die Welt over een compromisvoorstel van de CDU, dat ook alle andere Hamburgse partijen zouden steunen. Bij deelstaatverkiezingen in Duitsland worden zowel 'kieskringafgevaardigden' (Wahlkreisabgeordnete) als 'deelstaatafgevaardigden' (met de zogenaamde tweede stem - 'Zweitstimme') verkozen. Het voorstel van de CDU bestaat erin, het cumuleren en panacheren tot de eerste groep te beperken en op deelstaatniveau de lijststem te behouden.

De steun van de andere partijen voor het compromisvoorstel is opvallend omdat het referendum mee gedragen werd door Die Grünen, de liberale FDP en prominenten van de SPD (of de SPD als partij het initiatief al dan niet steunde kan ik niet met zekerheid bevestigen).

Mehr Demokratie heeft nog niet officieel gereageerd, ook omdat (nog volgens Die Welt) de CDU (nog) geen schriftelijk voorstel gedaan heeft. De aanvraag voor het referendum moet ten laatste half juni ingediend worden. De tijd dringt dus. Wordt ongetwijfeld vervolgd.


(*) een kiessysteem waarbij de kiezer meerdere stemmen (in dit geval: vijf) over verscheidene kandidaten, niet noodzakelijk van dezelfde partij, kan verdelen. Men kan een kandidaat ook meer dan één stem geven.