zaterdag 3 juli 2010

Beieren: referendum over horeca-rookverbod

Morgen 4 juli beslissen de burgers van Beieren per referendum of in de Beierse horecazaken voortaan een streng rookverbod zal gelden dan wel of de huidige regeling, die heel wat uitzonderingen toelaat, blijft voortbestaan.

Begin 2008 maakte de CSU van haar absolute meerderheid in de Beierse Landtag (het deelstaatparlement) gebruik om het strengste rookverbod van Duitsland in te voeren. Het verbod betrof alle openbare plaatsen en de gastronomie, met inbegrip van achterkamertjes en zelfs bier-, wijn-, feesttenten. Hevig protest van horeca-uitbaters viel bij de alleenheersende CSU in dovenmansoren. Tot... de partij enkele maanden later bij de deelstaatverkiezingen haar absolute meerderheid verloor. Op zoek naar de gunst van de afvallige kiezer, begon de CSU (nu in coalitie met de FDP) allerlei uitzonderingen op het rookverbod in te voeren, zodat vandaag in cafés kleiner dan 75 m² en in zogenaamde "rokerscafés" (verboden voor minderjarigen) opnieuw gerookt mag worden. Horecazaken mogen een aparte rokersruimte inrichten en ook in bier-, wijn- en feesttenten mag weer gerookt worden.

Als reactie op al die uitzonderingen begon de actiegroepering "Volksentscheid Nichtraucherschutz", een initiatief van de oppositiepartijen ÖDP, Bündnis90/Die Grünen en SPD (hier een volledige lijst van de steunende organisaties), handtekeningen te verzamelen om via een bindend referendum alle uitzonderingen opnieuw ongedaan te maken. Nu zijn de drempels voor een deelstaatreferendum in Beieren niet mis: op veertien dagen tijd moeten bijna een miljoen burgers (10 % van de stemgerechtigden) op het stadhuis gaan ondertekenen. Edoch, de Beiers zijn een ondernemend volkje. Ondanks de hoge drievoudige drempel schonken ze zichzelf per referendum een burgervriendelijke (en succesvolle) regeling voor gemeentereferenda (1995) en schaften ze eigenhandig de Beierse senaat af (1998). Morgen is de inzet politiek alvast minder brisant.

maandag 1 maart 2010

Na Berlijn en Hamburg: ook in Bremen nieuwe referendumwetgeving

Na een korte pauze (scriptie geschreven) wil ik op deze stek opnieuw af en toe melding maken van de basisdemocratische actualiteit in Duitsland. Eerste onderwerp, met een paar maanden vertraging: de versoepelde referendumwetgeving in Bremen.

In augustus 2009 stemde het parlement van Bremen (de Bürgerschaft) een nieuwe referendumwet die de deelstaat een stuk democratischer maakt. De belangrijkste wijzigingen zijn de verlaagde handtekeningen- en opkomstdrempels voor bindende referenda, langere termijnen voor het inzamelen van de handtekeningen, minder uitgesloten onderwerpen. Het toestemmingsquorum voor grondwetswijzigingen via volkswetgeving blijft met 50 % jammer genoeg onhaalbaar hoog. Toch is de nieuwe wet een stap in de goede richting. Naast Berlijn en Hamburg behoort nu ook de derde Duitse stadstaat tot de koplopers onder de deelstaten inzake directe democratie.

Korte historiek

Zoals de meeste andere West-Duitse deelstaten nam ook de deelstaat Bremen kort na de tweede wereldoorlog de mogelijkheid van het bindend referendum op volksinitiatief (brov) in de grondwet op. Overigens voorzag ook de naoorlogse federale Grondwet van de Bondsrepubliek de mogelijkheid van referenda. Toen echter de Koude Oorlog 'uitbrak' groeide de vrees voor politieke destabilisatie door extreem-linkse agitatoren. Referenda werden in de ogen van de politieke elite een gevaarlijk instrument. Daarom werd de in de grondwetten voorziene burgerdemocratie nooit in wetgeving omgezet en bleef de directe democratie in de BRD zo goed als dode letter. (Tussen haakjes: de in Duitsland vaak gehoorde dooddoener dat de directe democratie mee het pad voor de nazi's geëffend zou hebben is een mythe. Tussen 1919 en de machtsovername door de NSDAP in 1933 vond in Duitsland geen enkel geldig referendum op volksinitiatief plaats).

Terug naar Bremen. Ook hier verliep de ontwikkeling van de directe democratie sinds 1945 gelijklopend met de andere Westduitse deelstaten: al was burgerwetgeving theoretisch mogelijk, in de praktijk bleven de drempels huizenhoog. Pas in 1969 vaardigde Bremen een eerste referendumwet uit, echter met een astronomisch hoge drievoudige drempel. Om een wetgevend referendum af te dwingen moesten op 9 dagen tijd 20 % van de stemgerechtigden op het gemeentehuis gaan ondertekenen. Nog drie wijzigingen van de wet (1994, 1996, 1997) waren nodig alvorens in 2007 een eerste succesvol referendum kon plaatsvinden: een hervorming van het kiesrecht (op initiatief van Mehr Demokratie).

In 1998 trachtte Mehr Demokratie de referendumwetgeving in Bremen met een referendum te versoepelen (een taktiek die MD onder meer in Beieren en Hamburg succesvol toepaste), maar het Bremens Staatsgerichtshof verwierp het voorstel als ongrondwettelijk. Een hervorming moest dus wel via parlementaire weg gebeuren. Daar ook de grondwet gewijzigd moest worden, was een 2/3 meerderheid nodig. Met de steun van de oppositiepartijen FDP en Die Linke kon de rood-groene bestuurscoalitie de hervorming doorvoeren. De CDU, ook in de oppositie, stemde tegen omdat ze vond dat de nieuwe wetgeving... niet ver genoeg ging! Jawel: de CDU eiste lagere drempels. Het kan verkeren, ook in Duitsland.

woensdag 7 oktober 2009

Berlijnse rechters sterken directe democratie

Gisteren (6 oktober 2009) velde het Grondwettelijk Hof van de deelstaat Berlijn twee arresten met ingrijpende gevolgen voor de directe democratie. De rechters maken het de Berlijnse regering zo goed als onmogelijk om referenduminitiatieven vóór de totstandkoming van het referendum af te wijzen. Zelfs referenda met een grote impact op de begroting worden mogelijk.

Twee burgergroeperingen hadden bij het Hof geklaagd nadat de Berlijnse regering hun (twee) referenduminitiatieven na het behalen van de eerste drempel (20 000 handtekeningen) had afgewezen. Nu gaven de rechters de regering in beide gevallen ongelijk.

Het eerste geval betreft het zgn. Kita-initiatief, dat meer personeel en een betere opvang in de Berlijnse kinderdagverblijven beoogt. Het bracht maar liefst 58 270 geldige handtekeningen bij elkaar (bijna driemaal het quorum). De regering verwierp het initiatief met een verwijzing naar de ingrijpende gevolgen voor de begroting (afhankelijk van de bron: tussen 100 en 212 miljoen euro extra onkosten). De Berlijnse wet verbiedt namelijk referenda met sterke repercussies op de begrotingswet. In hun vonnis interpreteren de rechters deze clausule bijzonder restrictief: ze oordelen unaniem dat de budgetbeperking slechts geldt voor de lopende begroting en bijgevolg niet van toepassing is op toekomstige begrotingen.

De tweede klacht stamde van het initiatief 'Berliner Wassertisch' (BW), dat meer transparantie eist omtrent de gedeeltelijke privatisering van de Berlijnse waterhuishouding. Deze is sinds 1999 voor 49 % in handen van het concern Veolia-RWE, aan wie de Berlijnse overheid contractueel een winstgarantie beloofde. Sinds 2004 werd het Berlijnse drinkwater zowat 30 % duurder, volgens BW een rechtstreeks gevolg van de Teilprivatisierung. De contracten met Veolia-RWE bevatten geheime clausules. BW wil per referendum afdwingen dat alle bestaande en toekomstige contracten over de privatisering van de Wasserbetriebe openbaar gemaakt worden. Meer dan 36 000 burgers ondersteunden deze eis, maar de regering wees het referendum af met een verwijzing naar het grondwettelijk recht op Vertrauensschutz (volgens deze bron te vertalen als 'bescherming van het gerechtvaardigd vertrouwen') en het recht op geheimhouding bij privé-verdragen.

De rechters spraken zich niet ten gronde uit over de argumenten van de regering, wel oordeelden ze (alweer unaniem) dat de Berlijnse wet de regering niet het recht toekent om een referenduminitiatief vooraf aan hoger recht te toetsen. In hun motivering stellen de rechters dat de regering elk initiatief moet toelaten dat niet onmiskenbaar en ingrijpend in strijd is met de grondwet. Volkswetgeving die tegen de grondwet indruist moet achteraf door het parlement of het Hof gewijzigd worden, aldus de rechters.

Het Berlijnse parlement heeft nu vier maanden de tijd om een van beide of beide burgerinitiatieven in een wet te gieten. Doet het parlement dit niet, dan mogen de actiegroepen handtekeningen verzamelen om een bindend referendum af te dwingen. Het quorom ligt bij 170 000 handtekeningen.


bronnen:
- achtergrond en interviews: Berliner Morgenpost
- commentaar: Tagesspiegel, taz

woensdag 30 september 2009

Het niveau van verkiezingen (zonder commentaar)



Twee foto's uit het straatbeeld van Brandenburg, september 2009.


zaterdag 18 juli 2009

Democratische sprokkels uit Duitsland - mei/juni 2009



Baden-Württemberg : 43,5 % voor de Freie Wähler

De kans is groot dat u van de (naar eigen zeggen) grootste burgerbeweging van Duitsland zelfs nog nooit de naam hoorde. De Freie Wähler ('Vrije Kiezers') zijn gemeentelijke kiezersverenigingen, te vergelijken met de Gemeentebelangen bij ons, maar dan wel een paar maatjes groter en een stuk beter georganiseerd. Onderling hebben de FW-afdelingen weinig gemeen, behalve dat ze dat ze vooral op gemeentelijk niveau actief zijn en dat ze in geen geval een partij willen zijn (ze zweren bij hun locale autonomie).

Toch zijn de meeste FW-afdelingen verenigd in een koepel op districtsniveau (bvb. FW Miltenberg in Beieren) en op deelstaatniveau (FW Bayern, FW Hessen enz.). Ook nationaal bundelen ze de krachten, in de FW Deutschland. Zo kunnen de FW zich als één burgerbeweging profileren, met maar liefst 280 000 leden.

In de deelstaat Baden-Württemberg (10 miljoen inwoners, 35 000 km² - een 'België in Duitsland') behaalden de Freie Wähler bij de gemeenteraadsverkiezingen op 7 juni maar liefst 43,5 % van alle stemmen, meer dan de 'volkspartijen' (CDU en SPD). Deze monsterscore haalde nauwelijks het nieuws, want ze was slechts een evenaring van het resultaat van vier jaar geleden.

In Beieren (12,5 miljoen inwoners, 70 000 km²) zitten de FW sinds vorig jaar in het deelstaatparlement. Met 10 % bij de deelstaatverkiezingen en net geen 20 % bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen zijn ze er de derde grootste politieke kracht. In de 32 gemeenten van het district (Landkreis) Miltenberg, bijvoorbeeld, hebben de FW 160 gemeenteraadszetels en 12 burgemeesters.

Stilaan groeit de ambitie om het ook 'hogerop' te wagen. Bij de Europese verkiezingen in juni prijkten de FW voor het eerst op nationale stembiljetten. Met een ontnuchterend resultaat: nauwelijks 1,5 % van de stemmen. Het is duidelijk nog te vroeg voor de nationale politiek. Dat heeft ongetwijfeld te maken met het ontbreken van een overkoepelend programma (het is mij een raadsel waarom de FW niet unisono het bindend referendum op volksinitiatief en een democratischer kiesrecht eisen - zowat alle locale afdelingen zijn immers voor directe democratie) en het weinige gezag dat van de FW-koepels uitgaat. Die koepels kunnen slechts aanbevelingen doen, waaraan de locale afdelingen zich geenszins hoeven te houden.

Toch verwacht ik dat de FW op nationaal niveau zullen doorbreken. Democratische en langdurig stabiele politieke krachten moeten immers in de eerste plaats lokaal verankerd zijn, een proces dat tijd vergt (het schoolvoorbeeld is Zwitserland, maar ook Zuid-Duitsland heeft een lange traditie van lokaal zelfbestuur). Vanuit zo'n particularistische optiek wordt wat op het eerste gezicht een zwakte kan lijken (het ontbreken van het centrale machtswoord en partijtucht) op langere termijn wellicht de grootste kracht van de Freie Wähler. Ik zal dan ook af en toe over het reilen en zeilen van de FW berichten.

En... het voorbeeld van de Freie Wähler verdient navolging. Stel u voor dat bij de gemeenteraadsverkiezingen in Vlaanderen of België verenigingen van 'Vrije Burgers' 40 % van de stemmen behalen! En stel u dan nog voor dat ze, in tegenstelling tot de Freie Wähler, ondanks hun onwrikbare locale autonomie en hun uiteenlopende politieke standpunten toch die ene gemeenschappelijke institutionele en dus 'meta-politieke' eis hebben: de invoering van het bindend referendum op volksinitiatief...

Meer weten?
- Webstek van de FW Baden-Württemberg
- Artikel in de FAZ over de Freie Wähler in BW
- Wikipedia-artikel over de grootte van de FW in de Duitse deelstaten
- Jos Verhulst over 'ontvlechtend federalisme' in Directe democratie (hfst. 3)


Duitsland : stemrecht voor kinderen?

46 verkozenen van CDU, FDP en SPD hebben een wetsvoorstel ingediend om kinderen stemrecht te verlenen. Eén van hen is de vroegere 'familieminister' Renate Schmidt (SPD). De indieners verwijzen naar de Grundrechte, die met het huidige kiesrecht geschonden worden. Ook ex-president Roman Herzog steunt het voorstel. De ouders zouden het stemrecht plaatsvervangend uitoefenen tot het kind het opeist. Het parlement verwees het wetsvoorstel naar een commissie.

Bron: rp-online


Uitsmijters
  • Uit een recente Forsa-peiling, uitgevoerd in opdracht van Mehr Demokratie, blijkt dat 68 % van de Duitse kiezers voor de invoering van het referendum zijn. De peiling maakt een opsplitsing volgens de partijsympathieën van de ondervraagden.
  • Een paar cijfers over abgeordnetenwatch.de en kandidatenwatch.de, de kanalen waar burgers rechtstreeks vragen aan verkozenen of (in de aanloop naar verkiezingen) aan kandidaten kunnen stellen. In 2008 stelden burgers meer dan 26 000 vragen, waarvan maar liefst 23 000 een antwoord kregen. 2,8 miljoen bezoekers klikten vorig jaar in totaal 29 miljoen pagina's aan, een verdubbeling tegenover 2007. In totaal staan op abgeordnetenwatch.de meer dan 100 000 antwoorden van verkozenen en kandidaten. (bron: Die Welt)
  • In de tweede ronde van de zogenaamde 'Federalismehervorming' (Föderalismusreform II) zijn de zestien Duitse deelstaten en de Bond het eens geworden dat alle deelstaten nog tot 2020 de tijd krijgen om hun schulden af te bouwen. Vanaf 2020 mogen de deelstaten geen schulden meer maken (behalve in uitzonderingsgevallen - à bon entendeur...). Vijf armere deelstaten (Bremen, Saarland, Berlijn, Saksen-Anhalt, Sleeswijk-Holstijn) kunnen nog tot 2020 rekenen op de financiële solidariteit (800 miljoen euro per jaar) van de andere deelstaten en de Bond. Daarna moet elke deelstaat financieel zelfbedruipend zijn. Of hoe een federalisme-met-zestien problemen aanpakt waarover in een federalisme-met-tweeënhalf nog niet eens gesproken kan worden.
  • In 'Der Stern' verscheen op 10 juni een reportage over de grote groep van 'Nichtwähler' (thuisblijvers bij verkiezingen) in Duitsland, waaruit duidelijk blijkt dat niet gaan stemmen een door en door bewuste politieke keuze kan zijn.
  • Evangelischer Kirchentag in Bremen. Op de oecumenische driedaagse van de Duitse Lutheranen ondertekenden 4600 deelnemers de oproep van Mehr Demokratie en Omnibus voor de invoering van het nationale referendum, daaronder ook minister van Buitenlandse Zaken en kandidaat-bondskanselier Steinmeier (SPD) en zijn partijvoorzitter Müntefering. Omdat meer dan 3000 deelnemers onze actie steunden werd deze eis een officiële resolutie van de Kirchentag. (Wat niet wegneemt dat de organisatie er nauwelijks een woord over communiceerde). Klik hier voor een verslag met enkele foto's. (Foto bovenaan: de Omnibus für direkte Demokratie in Deutschland in Bremen; foto onderaan: Steinmeier ondertekent onze resolutie, door mezelf vereeuwigd :)
  • Gerald Häfner, een van de stichters en zowat het politieke gezicht van Mehr Demokratie werd op 7 juni verkozen tot EU-parlementslid voor Die Grünen.
  • Mehr Demokratie heeft nu ook een eigen kanaal op Youtube. Een mooie reportage (10') is deze, over het referendum dat MD op de dag van de Europese verkiezingen in het Beierse Vaterstetten organiseerde: plaatsvervangend voor heel Duitsland mochten de burgers er stemmen over de invoering van het nationale referendum.

  • zaterdag 30 mei 2009

    Hamburg: compromis over nieuwe kieswet bereikt - referendum wellicht overbodig

    In de strijd voor een nieuwe kieswetgeving in de Duitse deelstaat Hamburg hebben de partijen en Mehr Demokratie op de valreep een compromis bereikt. Op een enkele toegeving na zal het Hamburgse parlement het volledige wetsontwerp van Mehr Demokratie omzetten, waardoor een referendum op 27 september overbodig wordt. 

    De toegeving betreft de belangrijke Landesliste (de 'deelstaatlijst', die bepalend is voor het aantal verkozenen waarop een partij recht heeft). Voor deze lijst wordt de lijststem niet volledig afgeschaft, maar zullen de kiezers zelf mogen beslissen of ze hun stemmen aan kandidaten of aan partijen geven. Voor de Bezirksliste (de 'districtlijst', waarop locale kandidaten verkozen worden) vervalt de lijststem wel. Het wetsontwerp van Mehr Demokratie voorzag de volledige afschaffing van de lijststem. 

    De nieuwe wet zal grondwettelijk worden verankerd, zodat ze achteraf alleen met een tweederdemeerderheid te wijzigen is. Bovendien kunnen de burgers in dat geval een correctief referendum afdwingen, zodat de bevolking het laatste woord heeft over de voorgestelde wijzigingen. 

    Het compromis, overigens gebaseerd op de kieswetgeving in Bremen, kwam onder grote tijdsdruk tot stand, aangezien de termijn om een referendum aan te vragen op 13 juni verstrijkt. Mehr Demokratie heeft laten weten dat het voor alle zekerheid het referendum zal aanvragen.

    Het is al de tweede keer in korte tijd dat een deelstaatparlement een ontwerp van volkswetgeving van Mehr Demokratie overneemt alvorens het tot een referendum komt. In april versoepelde Thüringen de wetgeving voor gemeentelijke referenda. Ook toen ging een korte maar verbeten strijd met vooral de CDU vooraf.

    Meer weten?
    - berichtgeving in Die Welt, Taz, Hamburger Abendblatt,
    - commentaren in Die Welt, Hamburger Abendblatt.

    zaterdag 23 mei 2009

    Hamburg - actieplatform wijst compromisvoorstel af. Weg naar referendum ligt open.

    Het Hamburgse actieplatform Faires Wahlrecht, dat voldoende handtekeningen verzamelde om in september een bindend referendum over een kieswethervorming af te dwingen, heeft het op de valreep voorgestelde compromisvoorstel van de partijen (voornamelijk CDU-SPD) afgewezen.

    Over het compromisvoorstel zijn intussen meer details bekend. Geïnteresseerden vinden ze hier.

    De weg naar het referendum op 27 september ligt nu open. Alleen door het wetsvoorstel Faires Wahlrecht integraal over te nemen kan het Hamburgse parlement, de Bürgerschaft, een referendum nog voorkomen.